“Het systeem heeft mij ook veroordeeld”

Ze was nog een tiener toen de Fiscale inlichtingen- en opsporingsdienst (FIOD) tot twee keer toe
met veel kabaal haar ouderlijk huis binnenviel. Een paar jaar later belandde haar vader wegens belastingfraude in de gevangenis. Sinds 2020 zet Annelyn Smit (29) haar kennis en ervarings-deskundigheid in voor kinderen met een ouder in detentie ‘opdat zij daadwerkelijk dezelfde
kansen krijgen als alle andere kinderen’.

“Als kind wist ik wel dat er iets niet helemaal pluis was. Mijn vader had altijd veel contant geld in huis. Hij had
geen portemonnee, maar bewaarde zijn geld in mijn haarelastiekjes. We hadden meerdere auto's, vaak duurdere exemplaren. Van jongs af aan heeft hij me wel uitgelegd dat een bepaalde situatie van het ene op het andere moment drastisch kan veranderen. Dikwijls benadrukte hij dat het leven hard en meedogenloos kan zijn; dat er
een moment kon komen waarop hij er niet meer zou zijn en dat ik dan op eigen benen zou moeten staan.

Niet mijn misdaad
De detentie van mijn vader heeft me gevormd. Zijn gevangenisstraf werd een groot onderdeel van mijn leven en dat doet iets met je. Wanneer ik bijvoorbeeld een politieagent zie, ben ik meteen op m’n hoede. Ik sta als het ware altijd aan, ben heel alert en heb graag de controle. Het belangrijkste is dat het delict van mijn vader niet mijn misdaad is, maar wel mijn probleem. Een delict pleeg je, maar ouder ben je. Soms is het voor de naasten moeilijk om deze twee zaken te scheiden, want je bezwijkt af en toe onder de druk van mensen die herhaaldelijk heel hard roepen dat je vader slecht is. Dan ga je toch nadenken over hun woorden. Ook hoor ik wel eens ‘wat jouw vader deed is niet zo erg’, maar als hij voor een geweldsdelict veroordeeld zou zijn, zou hij nog steeds mijn vader zijn. Ik houd van hem. En die liefde tussen kinderen en hun gedetineerde vader of moeder moet er te allen tijde kunnen zijn, ongeacht wat zij op hun kerfstok hebben. Die relatie is ontzettend belangrijk en het is niet aan buitenstaanders om in die band te wroeten.

Piepende poortjes
Vijf jaar geleden begon ik met mijn website Not my crime, een soort digitale vraagbaak voor mensen die te maken krijgen met een relatie in detentie. Mijn vader zat nog vast en ik had het zwaar. Ik vroeg me af hoe andere dames met alle praktische en emotionele problemen omgingen. Als een naaste gearresteerd wordt, mis je informatie. Je weet niets. Je hebt geen idee van het reilen en zeilen binnen een penitentiaire inrichting (PI). Hoe verloopt een bezoekuur en hoe meld je je hiervoor aan? Hoe kun je met een bh de gevangenis in zonder ‘piepende poortjes’? Hoe weet je dat je muntgeld nodig hebt om je spullen in kluisjes op te kunnen bergen? Hoe maak je geld over naar een gedetineerde? Niemand zegt ‘goh, gebruik Telio’. Wat doe je als de schuldeisers van je vader op de stoep staan? Wanneer komt je vader vrij? Wat doe je als je opa doodgaat en je moet bewijzen dat je vader een goede reden heeft om ‘met verlof’ te gaan? Hoe ga je om met je omgeving? Praat je wel of niet openlijk over de detentie van je vader of moeder?

Gevecht
Ik was al iets ouder toen mijn vader gearresteerd werd en mijn ouders gingen vrij snel na zijn detentie uit elkaar. Ik werd plotseling het aanspreekpunt in ons gezin en alle verantwoordelijkheden kwamen op mijn schouders terecht. Ik heb ze met heel veel liefde opgepakt, maar heel relaxed was dat natuurlijk niet. Het was echt een gevecht. Je moet alles zelf uitzoeken, iedere keer weer. Trial and error. Ik weet nog dat iemand telefonisch vertelde wat mijn vader allemaal wel en juist niet mocht meenemen, maar toen we bij de PI aankwamen bleek die informatie niet te kloppen. Zo had ik gebeld met een vraag over de diabetesmedicatie van mijn vader. Neem maar gewoon mee, zeiden ze. En dan sta je daar met je volle tas op de stoep omdat de medicijnen niet naar binnen mogen. Mijn God, dan flip je gewoon. Ik had een foldertje waarin stond dat hij een iPod mocht meenemen. Het moest wel een oudere versie zijn, dus ik had heel veel tijd besteed aan het plaatsen van liedjes op die mediaspeler. En dan kom je daar, maar dan mag dat ding ineens helemaal niet mee naar binnen.

Geen probleemgeval
Indertijd heb ik ook reclassering tevergeefs gebeld. Ik heb gesmeekt of ze ons alsjeblieft wilden helpen met het vinden van woonruimte, maar dat konden ze niet. Mijn vader was geen ‘probleemgeval’; hij had geen verslavingsproblematiek of mentale problemen. De reclassering zou nauw moeten samenwerken met de gemeente, maar in de praktijk trekken alle partijen hun handen van zo’n zaak af. Zo is het gedurende zijn hele detentie gegaan. Ik voelde me heel erg gebroken. Het was alsof ze ons gezin kapot wilden maken. En met ‘ze’ doel ik op de overheid, op het systeem.

Beertje
De FIOD wilde indruk maken. Hun inval was puur machtsvertoon. Dat weet ik honderd procent zeker. Ze wisten dat de kans dat mijn vader werkelijk een wapen in handen zou hebben of zou vluchten, minder dan één procent was. Ze vielen met veel bombarie binnen en wilden mijn vader bang maken in de hoop dat hij dan zou gaan praten. Ze beseften heel goed dat ze mijn vader konden raken door ons, zijn gezin, pijn te doen. Na de eerste inval heeft hij ze nog gevraagd om ons erbuiten te laten. Bel me gewoon op, zei hij. Maar ze kwamen ’s nachts, terwijl ze gewoon 's ochtends hadden kunnen komen; het moment dat ik op school zat. Ik snap dat er gevallen zijn waarbij de risico's te groot zijn en waarbij bewijsmateriaal een belangrijke rol speelt, maar dat was geenszins het geval. Ik spreek echt heel veel vaders, moeders en kinderen, en in negen van de tien gevallen is het gewoon een kwestie van autoritair doen, en daaraan heb ik echt een hekel. Zo’n team kan de aanwezige kinderen dan wel een beertje overhandigen, maar wat heeft dat voor zin als ze met enorm veel kabaal binnenstormen?

Vooroordelen
Ze hebben er echt alles aan gedaan om ons te beschadigen. Ze hebben ervoor gezorgd dat er geen geld meer was, dat mijn hele gezin kapotging, dat we geen huis meer hadden. Geen thuis meer. Je vecht met een systeem en dat systeem heeft mij ook veroordeeld. Ik werd steeds kwader en kreeg steeds meer vooroordelen. Wanneer je drie keer een slechte ervaring hebt, denk je de vierde keer dat ze ‘allemaal hetzelfde zijn’. Je kunt niet tegen dat systeem opboksen. Ik boog mee, maar brak niet. Dat gunde ik ze niet, dat liet ik niet gebeuren. Ik gaf dus niet op, maar kwam wel in een soort spagaat terecht; de afstand tot het systeem groeide. Het grappige is dat ik nu een pen van de overheid in mijn handen heb. Dat had ik echt nooit verwacht. Een paar jaar geleden had ik deze pen gewoon verbrand. Wie gaat er nu in hemelsnaam in een gevangenis werken? Maar … nu werk ik zelf binnen detentie!

Dansles in de gevangenis
Met mijn dansproject Let’s Get Loud geef ik gedetineerde vaders en hun kinderen acht weken lang iedere week twee uur dansles in de gevangenis. De laatste week eindigen we met een voorstelling waarvoor we ook andere gezinsleden uitnodigen. Dansen is een universele kunstvorm die op lichamelijk en emotioneel gebied heel veel met je doet. Dansen vermindert je stress en werkt heel verbindend, ongeacht je afkomst of cultuur. Vader en kind leren geduld opbrengen; ze leren omgaan met iets dat niet (meteen) lukt. Samen dansen betekent meer dan alleen nieuwe herinneringen maken.

Illegale borstimplantaten
Muziek luisteren en dansen heeft ook mij vaak geholpen. Ik bewoog om me op te laden of juist om dingen los te kunnen laten; om mijn tranen te laten gaan. Daarnaast denk ik dat schrijven, net als dansen, een hele goede uitlaatklep is. Dat kan ik nu zeggen, maar toen ik midden in de situatie zat, was ik alleen bezig met overleven. Ik voelde evenmin de ruimte voor therapie; ik probeerde enkel mijn hoofd boven water te houden. Ik weet nog dat ik voor Nederlands een verhaal en een gedicht moest schrijven. Ik tekende mijn eigen verhaal op, maar had wel een en ander veranderd. Ik geloof dat ik mijn vader in illegale borstimplantaten liet handelen en van de leraar kreeg ik vervolgens een negen. Hij vond het alleen ‘jammer’ dat ik het gedichtje van internet had geplukt terwijl ik die regels echt vanuit mijn hart had geschreven, huilend. Toen ik hem verzekerde dat ik het gedicht echt zelf had geschreven, kreeg ik een tien, maar die goede man die heeft nooit geweten wat er op dat moment bij ons thuis speelde.

Spreekuur
In de PI heb ik eveneens een spreekuur met vaders waarin we het ouderschap bespreken en allerlei issues die daarbij komen kijken. Uit die gesprekken maak ik op dat het contact met hun kinderen doorgaans voor heel veel kracht, energie en zin kan zorgen. Ook verzorg ik lezingen over ‘puinruimen’ aan gedetineerden, casemanagers en penitentiair inrichtingswerkers (PIW’ers). Dat zijn veelal voordrachten over schaamte en schuld, verantwoordelijkheid nemen, het herstellen van de relatie met naasten en slachtoffers. Ik wil eenieder de ‘andere kant’ laten zien en met elkaar in gesprek gaan. Open blijven staan voor elkaars verschillen, zonder te oordelen. Soms ben ik wel eens bang dat ik iemand voor het hoofd stoot, maar ik zeg en doe de dingen vanuit liefde en niet vanuit haat. Mijn doel is dat kinderen met een ouder in detentie daadwerkelijk dezelfde kansen krijgen als alle andere kinderen.

Sleutel
Ik denk dat vaders een belangrijke sleutel voor een kind zijn om veilig op te kunnen groeien. Het is dus cruciaal dat ze tijd met elkaar doorbrengen, dat ze herinneringen kunnen maken. Kinderen hebben de aandacht en liefde van hun vader nodig. Naast de stress die ze veelal ervaren, hebben ze rustmomenten en fijne gebeurtenissen nodig. Ik besef dat er ook gedetineerde vaders rondlopen die met de pet naar het vaderschap gooien, maar in de meeste gevallen is er voor hen waarschijnlijk niets fijners dan even tijd doorbrengen met hun grootste bezit; het kind.

Mentale gezondheid
Bij Expertisecentrum K I N D zit ik in de klankbordgroep en werk ik een paar uur per week als projectmedewerker. Zo ben ik bijvoorbeeld betrokken bij het Europese project Our stories matter en de ontwikkeling van de digitale informatiegids Jij staat er niet alleen voor. We werken samen met onderzoekers en in hun werk herken ik wel bepaalde dingen. Soms denk ik ‘oh ja, eigenlijk was het best zielig voor mezelf als jong meisje’. Die onderzoeken bieden me nieuwe inzichten en perspectieven. Zo leerde ik onlangs over mentale gezondheid na ingrijpende jeugdervaringen, zoals de detentie van een van je ouders of een scheiding. Hoe meer je meemaakt, des te meer kans je hebt op hart- en vaatziekten. Dan denk ik wel ‘o mijn God’.

Spiegel
Inmiddels kan ik vrij goed relativeren. Om je heen kan de boel instorten, maar je hebt altijd jezelf nog. En wat kun je dan met jezelf? Hoe kun je blijven groeien? Hoe kun je vooruit, ondanks alles wat er gebeurt? Ik heb me uiteraard wel verloren gevoeld, maar het punt is; wat doe je daarna met je gevoel? Op een gegeven moment keek ik in de spiegel en dacht: ik heb echt niets meer, maar ik heb wel mezelf én mijn verstand. Ik heb mijn eigen normen en waarden nog. Het is van groot belang dat je je waarden niet verliest, en dat je ze niet afhankelijk laat zijn van je omstandigheden. Vrijheid, liefde, eerlijkheid, oprechtheid en vertrouwen zijn belangrijk voor me. Soms heb ik nog te weinig vertrouwen in andere mensen, met uitzondering van een kleine kern mensen waaronder mijn vader, man, broer, zus en een paar vriendinnen. Ik ben nogal op mezelf, heb niet veel nodig om me goed te voelen. Je maakt me niet echt vrolijk als ik het hele weekend van het ene feestje naar het andere feestje moet. Een goed feestje is leuk, maar ik vind het ook heerlijk om gewoon lekker buiten in de tuin te lummelen of een beetje met de plantjes bezig te zijn.

Keuze
Ik zeg altijd: je bent waar je vandaan komt, maar je kunt kiezen waar je naartoe gaat. Het leven bestaat nu eenmaal uit vallen en opstaan en we worden gevormd door wat we meemaken. We begaan allemaal fouten: iemand die zegt dat hij of zij nooit fouten maakt, leeft niet of liegt. We komen uit verschillende gezinnen met eigen waarden en normen, maar we hebben altijd een keuze. De vraag is: wat wil jij doen met jouw leven? Pak die regie! Laat je omstandigheden nooit je toekomst bepalen. Het geluk zit immers in jezelf.”

-------------     

 📺 Kijk en luister vanavond (19 maart 2025) om 21.20 uur naar het verhaal van Annelyn in de vijfde aflevering van de serie Brandmerk. Aflevering gemist? Alle afleveringen van deze nieuwe docureeks kun je terugkijken op NPO Start.