STICHTING EXODUS DEELT KENNIS EN ERVARING OP COPE-CONFERENTIE 2025
Stichting Exodus Nederland was op 12 juni 2025 met drie collega’s aanwezig bij de zeventiende editie van de internationale conferentie van Children of Prisoners Europe (COPE) in Malta. Het conferentie-thema luidde: het begrijpen en ontmantelen van stigma bij kinderen met een ouder in detentie.
Marieke van Zwam (Exodus), Winie Hanekamp (Expertisecentrum KIND) en Annelyn Smit (Expertisecentrum KIND) kregen uitgebreid de kans om hun Europese netwerk uit te breiden en best practices te delen. Daarnaast lieten ze zich – mede met dank aan COPE en de Maltese ngo Mid-Dlam għad-Dawl – uiteraard graag onderdompelen in de stroom bijdragen van de aanwezige ervaringsdeskundigen, onderzoekers, beleidsmakers en collega-organisaties uit heel Europa.
Na afloop keerde het drietal huiswaarts met de volgende inzichten:
- Stigma werkt op verschillende niveaus – individueel, relationeel, institutioneel én maatschappelijk.
Stigma beïnvloedt de manier waarop kinderen zichzelf zien en de wijze waarop de omgeving hen behandelt. Stigma zorgt er eveneens voor dat de rechten van kinderen in de knel komen. - Taal is opmerkelijk krachtig en bepalend bij stigmatisering.
Meerdere jongeren vertelden hoe pijnlijk het is wanneer anderen over hen spreken zonder te weten dat zij de ervaringsdeskundigen zijn. Zo zei een jonge vrouw uit Malta, wiens vader een levenslange gevangenisstraf uitzit, dat ze tijdens haar rechtenstudie aan de Universiteit Leiden een college volgde over ‘de intergenerationele overdracht van criminaliteit’. Niemand wist iets over haar achtergrond, maar intussen moest zij luisteren naar een onnauwkeurig verhaal over stereotypen. Even later vroeg iemand haar: “Oh, dus jij bent advocaat, terwijl je vader een crimineel is?” Goede intenties hebben is simpelweg niet voldoende; taal kan iemand immers diep raken. Voor ons – als Exodus – is dit een belangrijke les. We moeten kritisch blijven letten op onze eigen taal, want ook wij kunnen onbewust bijdragen aan stigma. We weten niet altijd precies hoe bepaalde woorden bij de ander doorwerken, maar we weten wél dat we onze interactie samen met kinderen moeten blijven onderzoeken. - We moeten niet over kinderen praten, maar mét hen!
In al onze projecten en activiteiten moeten we blijven nagaan of we het kind écht centraal zetten. Doen we de dingen daadwerkelijk in het belang van het kind? Deze vraag moet voor ons een leidraad zijn. Niet als een checklist, maar als een houding. Als een bewust zijn van … Een opdracht.
- Stigma is niet alleen een persoonlijk gevoel van schaamte, het is een structureel probleem.
Media, politici en instituties versterken dit gevoel. - In beleid en in de praktijk zijn kinderen vaak 'onzichtbaar'.
Tegelijkertijd voelen ze zich anders, schuldig of buitengesloten. - Taalgebruik doet ertoe.
Woorden als intergenerationele overdracht, gevangene, crimineel of achterblijver kunnen schadelijk zijn. Kinderen hebben behoefte aan een taal die hen niet reduceert tot de situatie van hun ouder(s). - Samenwerken met kinderen en gezinnen – en luisteren naar hun verhalen – is essentieel om stigma echt te doorbreken.
- Stigma zit niet alleen in blikken of woorden – het zit in systemen en beleid.
Stigma zit ook in wat mensen niet zeggen of doen.
Kindparticipatie
Van Zwam en Smit gaven op Malta een presentatie over het project Our Stories Matter. In dit project werken Exodus en Expertisecentrum KIND nauw samen met Children of Prisoners Europe (COPE), EUROPRIS, Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), het Nederlands Helsinki Comité en Justitieel Complex Zaanstad (JC Zaanstad). Het doel is om kindparticipatie op een betekenisvolle, inclusieve en veilige manier structureel te integreren in het beleid en de uitvoering ervan binnen de Nederlandse gevangenissen. De Europese Unie en de Janivo Stichting financieren het project.
Kindvriendelijkheid
“In onze presentatie maakten we het verschil duidelijk tussen kindvriendelijkheid en kindparticipatie. Waar kindvriendelijkheid gaat over het creëren van een prettige omgeving, draait kindparticipatie om echte invloed, ruimte, een stem en een publiek dat luistert én handelt”, weet Van Zwam. "Uit ons projectonderzoek blijkt dat veel professionals denken dat ze 'al aan kindparticipatie doen', terwijl het veeleer bij kindvriendelijkheid blijft. Deze verwarring laat zien hoe belangrijk het is dat we ons blijven inzetten voor dit thema.”
Niet alleen
“We kregen veel betrokken en nieuwsgierige reacties. Verschillende collega’s uit andere landen deelden hun ervaringen, vragen en worstelingen. Die collegiale houding gaf ons een hoop energie: we kregen het gevoel dat we
niet alleen staan en dat het gesprek over échte participatie steeds luider klinkt!”, aldus van Zwam.
---